Ως ψυχοθεραπεία ορίζεται η θεραπεία σύμφωνα με την οποία ένα άτομο με ψυχικά και συναισθηματικά προβλήματα (θεραπευόμενος) διαλέγεται με ένα άλλο άτομο (θεραπευτής) που μπορεί να είναι ψυχίατρος, ψυχολόγος, σύμβουλος ψυχικής υγείας, κοινωνικός λειτουργός κλπ. Με αυτό τον τρόπο ο θεραπευόμενος επιλύει ή μετριάζει προβληματικές συμπεριφορές, πεποιθήσεις, καταναγκασμούς, σκέψεις και συναισθήματα.
Προβλήματα παρουσιάζονται όταν υπάρχει διαφορά ανάμεσα σε αυτό που κάνει ένας άνθρωπος και σε αυτό που θέλει να κάνει. Εάν αναγνωρίσει το πρόβλημα αυτό μπορεί να φτάσει μόνος του σε μια μορφή λύσης. Όμως ακόμη κι έτσι μπορεί να υπάρξουν επιπλοκές που επηρεάζουν την ικανότητά του να προχωρήσει ένα βήμα πιο πέρα και άρα η βοήθεια ενός ψυχολόγου είναι πολύτιμη. Από την άλλη, όταν το πρόβλημα δεν είναι ξεκάθαρο, η συνεδρία με έναν ψυχίατρο βοηθά να καθοριστεί το πρόβλημα και στη συνέχεια μέσω ψυχοθεραπείας να επιλυθεί. Οι φίλοι και οι συγγενείς δεν μπορούν να δώσουν τη λύση που χρειάζεται, γιατί οι σχέσεις μεταξύ αυτών, καθορίζουν και την αντίληψη που έχει ο ένας για τον άλλον κι έτσι όλες οι λύσεις που επιλέγονται έχουν φιλτραριστεί μέσα από αυτές τις σχέσεις.
Η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία είναι από τις κύριες μορφές ψυχοθεραπείας σήμερα, έχοντας εφαρμογές σε ένα ευρύ φάσμα ψυχολογικών προβλημάτων και διαταραχών (κρίση πανικού, φοβίες, αγοραφοβία, ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, αγχώδεις εκδηλώσεις). Η μέθοδος της γνωσιακής ψυχοθεραπείας είναι να εξετάζει τις σκέψεις και τα συναισθήματα, ως απάντηση σε μια κατάσταση ή ένα πρόβλημα, αλλά και το πώς αυτά επηρεάζουν τον τρόπο που τελικά δρα ο άνθρωπος. Αλλάζοντας τον τρόπο που ένα άτομο αντιλαμβάνεται ένα γεγονός αλλάζει και ο τρόπος που αισθάνεται. Ως μέθοδος επικεντρώνεται στο παρόν στα τωρινά προβλήματα, που αν αυτά σχετίζονται με συναισθηματικές δυσκολίες του παρελθόντος, γίνεται αναφορά στο παρελθόν για να βρεθούν οι συσχετίσεις και να αποκτήσει νόημα η προβληματική συμπεριφορά. Επίσης είναι μια μέθοδος δομημένη και σταθερά προσανατολισμένη στους στόχους, με βραχεία διάρκεια, καθώς επιδιώκει την όσο το δυνατόν συντομότερη αλλαγή της προβληματικής συμπεριφοράς.
Ο βασικός πυρήνας της γνωσιακής ψυχοθεραπείας αποτελείται από τρεις βασικές αρχές. Η γνωσιακή λειτουργία επηρεάζει τη συμπεριφορά, η γνωσιακή λειτουργία μπορεί να ελεγχθεί και να μεταβληθεί και οι επιθυμητές αλλαγές στη συμπεριφορά μπορούν να επηρεαστούν από γνωσιακές αλλαγές.
Η μέθοδος επικεντρώνεται στην καθοδήγηση του ασθενούς να ανακαλύψει λύσεις στα προβλήματα του, εφοδιάζοντας με εργαλεία τον άνθρωπο προκειμένου να αντιμετωπίζει τις καταστάσεις που ενδέχεται να τον δυσκολέψουν. Η θεραπεία ξεκινά με ένα προκαθορισμένο αριθμό συναντήσεων που μπορεί να ποικίλει ανάλογα με τη φύση και τη σοβαρότητα των προβλημάτων. Οι συναντήσεις είναι μία φορά την εβδομάδα, διαρκούν 45 λεπτά και ο αριθμός τους σε έναν θεραπευτικό κύκλο κυμαίνεται από δέκα έως δεκαπέντε. Σε πρώτο στάδιο το άτομο μαθαίνει να αναγνωρίζει τις λανθασμένες σκέψεις του και τις γνωσιακές διαστρεβλώσεις που μπορεί να εμπεριέχονται σε αυτές. Έπειτα μαθαίνει να «αμφισβητεί» το περιεχόμενο των αυτόματων σκέψεων και έτσι η συμπεριφορά, το συναίσθημα και οι σωματικές αντιδράσεις τροποποιούνται.
Η ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία μοιάζει αρκετά με την ψυχανάλυση, στηρίζεται όμως περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο τύπο ψυχοθεραπείας, στην διαπροσωπική σχέση μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου. Αποτελεί μια διαδικασία αυτογνωσίας με κύριο στόχο την διερεύνηση του ασυνειδήτου του θεραπευόμενου. Σταδιακά μέσα από τις συνεδρίες το άτομο έρχεται σε επαφή με αντιλήψεις και συναισθήματα στα οποία δεν είχε πρόσβαση μέχρι εκείνη την στιγμή. Ο θεραπευτής ακούει προσεκτικά και θέτει ερωτήματα για να διευκολύνει την διαδικασία.
Η ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει άτομα που αντιμετωπίζουν πολύ συγκεκριμένα προβλήματα, αλλά και πιο αόριστα θέματα όπως το αίσθημα ότι κάτι λείπει από τη ζωής τους. Συνήθως νιώθουν πως υπάρχει κάτι που τους περιορίζει και βαρύνονται από αισθήματα θυμού, ντροπής, φόβου, θλίψης, ενοχής. Ο θεραπευτής ενθαρρύνει τα άτομα να διερευνήσουν σε βάθος ακόμη και αισθήματα που τους προκαλούν άγχος και πίεση. Υπάρχουν θεραπευόμενοι που αποφεύγουν τις συνεδρίες, γεγονός που φανερώνει την τάση τους να μην αντιμετωπίσουν αγχωτικές και απειλητικές για αυτούς καταστάσεις. Γι’ αυτό και βασική προϋπόθεση για την θεραπεία αποτελεί η πραγματική επιθυμία και ανάγκη του ατόμου να κατανοήσει τον εαυτό του και να μιλήσει ανοιχτά για τα συναισθήματα και τις διαπροσωπικές του σχέσεις. Συνήθως πραγματοποιούνται μια ή δυο συνεδρίες την εβδομάδα, διάρκειας 45 λεπτών.
Η υποστηρικτική ψυχοθεραπεία αποτελεί ένα είδος ψυχολογικής υποστήριξης που παρέχεται σε ένα άτομο, μια ομάδα, ένα ζευγάρι ή μια οικογένεια, όταν βιώνουν σημαντικές αλλαγές ή προκλήσεις. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν, η απώλεια ενός προσώπου, ένα σοβαρό πρόβλημα υγείας, μια οικογενειακή σύγκρουση, η διακοπή κύησης για ιατρικούς λόγους. Ονομάζεται υποστηρικτική διότι ο θεραπευτής δεν διατηρεί ουδέτερη στάση, αλλά εμπλέκεται σε μια εμψυχωτική και υποστηρικτική σχέση με τον θεραπευόμενο και τον βοηθάει να προβεί σε εκείνες τις αλλαγές που θα του επιτρέψουν να γίνει πιο λειτουργικός.
Στη διάρκεια της συνεδρίας ο θεραπευτής ενθαρρύνει τον θεραπευόμενο να μιλήσει για το πρόβλημα και τον τρόπο με τον οποίο το βιώνει, καλλιεργώντας ένα περιβάλλον στο οποίο το άτομο νιώθει ασφάλεια. Η υποστηρικτική ψυχοθεραπεία συνδυάζει στοιχεία από τα ψυχοδυναμικά, γνωστικά και διαπροσωπικά μοντέλα. Στόχος του θεραπευτή είναι η μείωση της έντασης των ενδοψυχικών συγκρούσεων. Το συγκεκριμένο είδος ψυχοθεραπείας, ασχολείται περισσότερο με την τωρινή κατάσταση και συμπτωματολογία του ατόμου και λιγότερο με τις ασυνείδητες διεργασίες. Οι συνεδρίες πραγματοποιούνται μια φορά την εβδομάδα και μπορεί να διαρκέσουν εβδομάδες ή μήνες.