Εξαρτήσεις

Εξάρτηση είναι η έντονη προσήλωση ενός ατόμου προς ένα αντικείμενο, μια ουσία ή ένα άλλο άτομο, κατά τρόπο που όλη του η ζωή περιστρέφεται και ελέγχεται από αυτή του την προσήλωση. Η εξάρτηση από ουσίες είναι μια κατάσταση απόλυτου εθισμού, κατά την οποία ο άνθρωπος διακατέχεται από την έντονη ανάγκη λήψης της ουσίας. Η εξάρτηση του οργανισμού στην ουσία αυτή εμφανίζεται όταν έχει προσαρμοστεί και με τη διακοπή της αναπτύσσει συμπτώματα που αποτελούν το λεγόμενο «στερητικό σύνδρομο».

Η ψυχολογική εξάρτηση από την άλλη, εμφανίζεται όταν ο άνθρωπος έχει ανάγκη την ουσία για να νιώσει καλά, να διώξει το άγχος, την πίεση ή απλά για να νιώσει φυσιολογικά και να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις της καθημερινότητας. Η ψυχολογική εξάρτηση συνεπώς είναι πιο σημαντική και είναι αυτή που απαιτεί πολύ περισσότερο χρόνο και δουλειά για να αντιμετωπιστεί. Επίσης δε δημιουργούν όλες οι ουσίες και τις δυο μορφές εξάρτησης.

Εξαρτήσεις: Η δοκιμή

Όλο και περισσότεροι άνθρωποι στις μέρες μας καταφεύγουν στο αλκοόλ, τα ηρεμιστικά ή το τσιγάρο, προσπαθώντας να τροποποιήσουν τη διάθεση, την αντίληψη και τη συμπεριφορά τους. Επιθυμούν μέσω της ουσίας να προκαλέσουν ευχάριστα συναισθήματα, κάτι που αρχικά τουλάχιστον οι εξαρτησιογόνες ουσίες καταφέρνουν, γεγονός που μπορεί να εξηγήσει την επανάληψη της χρήσης μιας ουσίας, ιδιαίτερα στους νέους ανθρώπους. Αιτία της δοκιμής συνήθως είναι η δυσκολία των ανθρώπων να αντέξουν και να διαχειριστούν συναισθήματα όπως ο φόβος, ο θυμός, η θλίψη, το άγχος, η απογοήτευση, η μοναξιά, η ανία ή η ανάγκη του ανήκειν σε ένα πιο «κουλ» σύνολο. Άλλωστε η χρήση ουσιών εμφανίζεται συχνά σε μεταβατικές φάσεις στη ζωή του ατόμου που απαιτούν προσαρμογή, όπως ο στρατός, ο γάμος, η αποχώρηση των παιδιών από το σπίτι, η συνταξιοδότηση, το διαζύγιο, ο θάνατος κάποιου προσώπου κτλ. ή όταν επιθυμεί μέσω της ουσίας να επιτύχει σε δραστηριότητες που απαιτούν υψηλές αποδόσεις. Η περιέργεια και η επιθυμία της αντισυμβατικότητας τέλος, είναι συνήθεις παράγοντες που στην περίοδο της εφηβείας αυξάνουν τις πιθανότητες του πειραματισμού με ουσίες.

Εξαρτήσεις: Από τη δοκιμή στην εξάρτηση

Η δοκιμή, η τακτική χρήση και η εξάρτηση από τις ουσίες δεν συμβαίνουν ξαφνικά στη ζωή του ατόμου, αλλά παράγοντες που σχετίζονται με το ίδιο το άτομο, το περιβάλλον του και τα χαρακτηριστικά της ουσίας, οδηγούν σταδιακά στην εξάρτηση. Η συστηματική χρήση και η εξάρτηση προκύπτουν όταν το άτομο δεν έχει τα ψυχολογικά εφόδια και το κατάλληλο υποστηρικτικό πλαίσιο για να διαχειριστεί τη ζωή του.

Εξαρτήσεις: Παράγοντες Κινδύνου

Οι παράγοντες κινδύνου αξίζει να μελετηθούν αφού πρώτα χωριστούν σε τρεις βασικούς άξονες. Ατομικοί παράγοντες, ο ρόλος της οικογένειας, ο ρόλος της κοινωνίας. Κάποιοι από τους ατομικούς παράγοντες κινδύνου που κάνουν το άτομο ευεπίφορο στις εξαρτήσεις είναι η μη ρεαλιστική εικόνα για τον εαυτό του, η δυσκολία στην έκφραση δύσκολων συναισθημάτων, η έλλειψη ευθικρισίας, η αδυναμία λήψης αποφάσεων, η έλλειψη αυτοελέγχου και αντοχής στη ματαίωση, η παρορμητικότητα, η έλλειψη στόχων, η αποξένωση και η έλλειψη δεσμών με οικογένεια, φίλους κτλ.

Η οικογένεια παίζει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της στάσης του παιδιού απέναντι στον εαυτό του και τη ζωή. Η χρήση ουσιών και τα προβλήματα ψυχικής υγείας στην οικογένεια, η σωματική, λεκτική, ψυχολογική βία και παραμέληση, η ελλιπής γονική επίβλεψη, η υπερβολική συναισθηματική εμπλοκή των γονέων στη ζωή του παιδιού και ένα ασαφές, άρρωστο και χαοτικό οικογενειακό περιβάλλον αυξάνουν τις πιθανότητες για χρήση ουσιών.

Η σημερινή κοινωνία τέλος, δημιουργεί συνθήκες που ευνοούν τις εξαρτήσεις. Η αποξένωση και ο υπερκαταναλωτισμός υπόσχονται να επιλύσουν όλα τα αδιέξοδα, ενώ τα πρότυπα και οι επιρροές των ΜΜΕ, η φτώχεια, η ανεργία και ο ανταγωνισμός αποτελούν σημαντικές πλευρές αιτιολογίας όλων των ψυχικών προβλημάτων. Βεβαίως δεν πρέπει να ξεχνάμε και την ευκολία που έχει κάποιος να βρει μια εξαρτησιογόνο ουσία, αφού τουλάχιστον ο καπνός και το αλκοόλ, αγοράζονται πολύ εύκολα και νόμιμα παντού.

Εξαρτήσεις: Από τη συνήθεια στον εθισμό

Ένα μεγάλο ποσοστό των ανθρώπων που είναι εξαρτημένοι αρνούνται την κατάστασή τους. Ναρκωτικά όπως η ηρωίνη, η κοκαΐνη και οι αμφεταμίνες οδηγούν πολύ γρήγορα στην εξάρτηση. Το αλκοόλ, τα κοινά φάρμακα μπορεί να καταναλώνονται για μεγάλο χρονικό διάστημα χωρίς να προκαλούν αναγκαστικά εξάρτηση ή οι συνέπειες της εξάρτησης να μην είναι εμφανείς. Όμοια κατάσταση ισχύει και για τις εξαρτήσεις που έχουν σχέση με το φαγητό, όπως είναι η βουλιμία και η νευρική ανορεξία. Tο τσιγάρο προκαλεί εξάρτηση και έχει αποδεδειγμένα αρνητικές συνέπειες για την υγεία του χρήστη, που όμως είναι πολύ πιο ήπιες σε σχέση με τις προηγούμενες και δεν μπορούν να συσχετιστούν άμεσα με αυτό που τις προκαλεί. Όσο για τις εξαρτήσεις που δεν σχετίζονται με ουσίες αλλά με συμπεριφορές, τα όρια μεταξύ συνήθειας και εξάρτησης είναι πιο ρευστά, επειδή δεν επηρεάζουν τη σωματική υγεία.

Εξαρτήσεις: Ο εξαρτημένος άνθρωπος

Πότε η συνήθεια έχει γίνει εξάρτηση; Υπάρχουν συμπεριφορές που αποτελούν σημάδι ότι ένα άτομο έχει εξαρτηθεί από κάποια ουσία. Μια από αυτές είναι όταν το άτομο χρειάζεται μια ορισμένη ποσότητα για να νιώσει καλά και να αντεπεξέλθει στην έντονη καθημερινότητα. Μια άλλη είναι όταν το άτομο λέει στους άλλους ότι καταναλώνει λιγότερη «ουσία» από όση καταναλώνει στην πραγματικότητα και καθησυχάζει έτσι και τον εαυτό του.

Εξαρτήσεις: Στερητικό Σύνδρομο

Το στερητικό σύνδρομο είναι μια ομάδα συμπτωμάτων (σωματικά και ψυχικά) που προκαλούνται στον άνθρωπο όταν αποστερηθεί ή μειώσει την ουσία ή το αντικείμενο της εξάρτησής του, έχοντας συνηθίσει να ζει με αυτό. Περιλαμβάνει ένα σύνολο σωματικών και ψυχολογικών συμπτωμάτων και χαρακτηρίζεται από έντονες διαταραχές διαφόρων φυσιολογικών λειτουργιών, χαρακτηριστικών για κάθε είδος ουσίας. Η έναρξη και η πορεία του συνδρόμου στέρησης έχουν συγκεκριμένη χρονική διάρκεια. Ο χρόνος εμφάνισης του στερητικού συνδρόμου εξαρτάται από το χρόνο ημιζωής της ουσίας και τον ρυθμό μεταβολισμού της στον οργανισμό του κάθε χρήστη. Ενώ η ένταση είναι ανάλογη της ποσότητας της ουσίας και του χρόνου χρήσης από το άτομο. Τα συμπτώματα του στερητικού συνδρόμου είναι αντίθετα από αυτά που προκαλεί η δράση της ουσίας. Τα έντονα συμπτώματα του στερητικού συνδρόμου υποχωρούν με την αποχή μερικών ημερών από τη χρήση της ουσίας, ενώ ηπιότερου τύπου συμπτωματολογία παραμένει συνήθως για μερικές εβδομάδες.

Εξαρτήσεις: Θεραπεία των συμπτωμάτων εξάρτησης

Υπάρχουν πολλές διαφορές μεταξύ των ανθρώπων που αντιμετωπίζουν προβλήματα εξάρτησης, γεγονός που καθιστά αδύνατο να υπάρξει μια εννιαία αντιμετώπιση του προβλήματος. Παρόλα αυτά υπάρχει μια βασική μεθοδολογία που ακολουθείται παγκοσμίως.

Αρχικά, λαμβάνεται μια εισαγωγική συνέντευξη υπό μορφή συζήτησης, όπου ο θεραπευτής προσπαθεί να προσδιορίσει τι συμβαίνει και αν πραγματικά υπάρχει εξάρτηση. Μερικές φορές χρειάζονται περισσότερες συνεντεύξεις για να αποκτηθεί πιο ξεκάθαρη εικόνα των προβλημάτων και του ατόμου.

Με βάση τη εντύπωση που θα διαμορφώσει ο θεραπευτής και την προτίμηση του εξαρτημένου σε κάποια ουσία, σχεδιάζεται ένα θεραπευτικό πλάνο που περιλαμβάνει δεδομένα που σχετίζονται με το εξαρτημένο άτομο, τους στόχους και πώς μπορούν να επιτευχθούν. Το πρώτο βήμα στοχεύει στην αποτοξίνωση και την ύφεση των στερητικών συμπτωμάτων, σε μια κλινική ή στο περιβάλλον του σπιτιού, ανάλογα με τα δεδομένα. Σ’ αυτή τη φάση ο ειδικός μπορεί να δώσει φαρμακευτική αγωγή. Η στάση του εξαρτημένου παίζει σημαντικό ρόλο στη θεραπευτική διαδικασία, αφού αν αυτός δε συμφωνεί με την πρόταση, αυτή δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί.

Μετά απ’ αυτό τίθενται νέοι θεραπευτικοί στόχοι, όπως το να προληφθεί ή να περιοριστεί μια υποτροπή και να βελτιωθεί η ψυχική και κοινωνική κατάσταση του ατόμου. Τα θεραπευτικά προγράμματα επιπλέον ακολουθούν ψυχοκοινωνική κατεύθυνση, με στόχο της θεραπείας να εντοπιστεί και να αντιμετωπίσει το σύνολο των ψυχοκοινωνικών παραγόντων που συμβάλλουν στη δημιουργία και διατήρηση της εξάρτησης.

Η συμμετοχή στο πρόγραμμα είναι εθελούσια και από τη στιγμή που το άτομο αποφασίζει να ενταχθεί στο θεραπευτικό πρόγραμμα, απαιτείται η συμμετοχή του στις καθημερινές θεραπευτικές, εκπαιδευτικές και άλλες δραστηριότητες. Πρόκειται λοιπόν για μια ολιστική θεραπευτική παρέμβαση που περιλαμβάνει ενημέρωση, μείωση της βλάβης, συμβουλευτική υποστήριξη, ψυχική απεξάρτηση, οικογενειακή θεραπεία, νομικής στήριξης και επανένταξη στην κοινωνία. Ύψιστος στόχος είναι η πλήρης, σταθερή αποχή, από τη χρήση ουσιών με τη δημιουργία ενός νέου τρόπου ζωής.